Ազգային Քաղաքական Դէմքեր
Աբրահամ Սէքլէմեան (1864 - 1920)
Աբրահամ Սէքլէմեան կը նկատուի Մուսա Լերան ժողովուրդի առաջին մտաւորականն ու հրապարագիրը: Ան ծնած է Մուսա Լերան Պիթիաս գիւղը եւ յաճախած գիւղի ծխական դպրոցը: Փոքր տարիքէն աչքի զարկած է իր արտակարգ ուշիմութեամբ եւ աշխատասիրութեամբ: Տիրապետած է անգլերէն լեզուին: Ուսուցիչ եղած է Կարինի մէջ ուր կը ձերբակալուի որպէս յեղափոխական: Բանտէն ազատ կ՛արձակուի եւ Պոլսոյ մէջ լոյս կ՛ընծայէ իր երկու հատորները՝ «Մարդ Ըլլալու Միջոցը» եւ «Ճշմարիտ Կինը»:
Մեկնած է Ամերիկա, ուր 1898-ին լոյս կը տեսնէ իր անգլերէն լեզուով հատորը՝ «Կոլտըն Մէյտըն» խորագրով: 1908-ին, Ֆրեզնօ քաղաքին մէջ, քանի մը դաշնակցական ընկերներու օժանդակութեամբ, հիմը դրած է «Ասպարէզ» թերթին 1908 թուականին՝ վարելով անոր խմբագրապետի պաշտօնը երկար տարիներ: Մահացած է Ամերիկա 1920-ին՝ հայրենիքի կարօտը սրտին:
Նարեկ Աբրահամեան (1891 - 1927)
Ծնած է 1891-ին Մուսա Լերան Խըտըր Պէկ գիւղը: Յաճախած է Խըտըր Պէկի ազգային վարժարանը ուսուցիչ ունենալով՝ ազգային-կուսակցական եւ դաշնակցական գործիչ Մօրուք Վարժապետը (Գէորգ Պաղտոյեան):
Նարեկ Աբրահամեան կ՛ընտրուի Սուրիական խորհրդարանի երեսփոխան 1924-ին՝ եւ կ՛ըլլայ առաջին մուսալեռցի երեսփոխանը:
Իր հանրանուէր գործունէութեան համար, ան կը դառնայ յարգուած անձնաւորութիւն մը Մուսա Լերան ժողովուրդին համար: Կը մնայ երեսփոխան մինչեւ իր վաղաժամ մահը (1927): Ի նպաստ Մուսա Լերան շրջանին իր տարած աշխատանքներուն համար կ՛արժանանայ Ֆրանսական երկրագործական նախարարութենէն եւ Սուրիական կառավարութենէն գնահատանքի շքանշաններու: Կը մահանայ երիտասարդ տարիքին (1927-ին), թոքախտէ:
Մովսէս Տէր Գալուստեան (Ա. Լէյլանի) (1895 - 1984)
Մովսէս Տէր Գալուստեան ծնած է Մուսա Լերան Եօղուն Օլուք Գիւղը, 1895-ին: Նախնական կրթութիւնը կը ստանայ հայրենի գիւղին մէջ՝ յաճախելով տեղւոյն «Խրիմեան» վարժարանը: Ուսումը կը շարունակէ Հալէպ, որմէ ետք կը վերադառնայ գիւղ եւ կը սկսի ուսուցչութեան: Անանիա Վիրաւորեանի հետ կը լծուի կուսակցական գործի: Կը կազմակերպուի Հ.Յ.Դաշնակցութեան կորիզը, որ հետագային մեծ դերակատարութիւն պիտի ունենայ 1915-ի հերոսամարտի ընթացքին: Մովսէս Տէր Գալուստեան Լեռ բարձրանալու եւ ինքնապաշտպանութեան դիմելու առաջին պաշտպաններէն եղաւ: Հերոսամարտի վարչական մարմնին կողմէ կ՛ընտրուի զինուորական վերահսկիչ: Մեծ կ՛ըլլայ իր դերակատարութիւնը հերոսամարտի ընթացքին՝ հանդիսանալով անոր զինուորական ղեկավարը:
Փոր Սայիտի մէջ եղաւ հայկական լեգէոնի հիմնադիրներէն եւ շուտով բարձրացաւ տեղակալի աստիճանին: Նշանակալից ներդրում ունեցաւ Արարայի ճակատամարտի յաղթանակին մէջ:
Եգիպտոսի մէջ կ՛աշխատակցի «Յուսաբեր»ին՝ Ա. Լէյլանի ծածկանունով: 1928-ին կը հրատարակէ իր առաջին գրքոյկը, որ մեծ հետաքրքրութիւն կը ստեղծէ իր անձին շուրջ: Ֆրանսական հոգատարութեան շրջանին Մովսէս Տէր Գալուստեան եղաւ Մուսա Լերան շրջանի կառավարիչը՝ երկար տարիներ մեծապէս օգտակար հանդիսանալով շրջանի հայութեան: Փաստօրէն ան ժողովրդապետ էր, կուսակցապետ եւ կրթական գործի մղիչ ուժ: Կ՛ընտրուի երեսփոխան՝ Իսկէնտէրուն- Սանճաքի հայութիւնը ներկայացնելու համար սուրիական խորհրդարանին մէջ:
1939-ին հարկադրաբար Մուսալեռցիները լքեցին իրենց հայրենի գիւղերը: Մովսէս Տէր Գալուստեան մեծ աշխատանք տարաւ Մուսալեռցիներուն նոր ապաստան մը ապահովելու համար եւ փաստօրէն դարձաւ Մուսա Լեռ- Այնճարի հիմնադիրը:
1939-էն ետք Մովսէս Տէր Գալուստեանի գործունէութեան դաշտը հիմնականօրէն Լիբանանն էր, ուր կ՛ընտրուի երեսփոխան՝ 1943-էն մինչեւ 1972: Երեսուն տարիներու ընթացքին, մաս կազմելով նաեւ կուսակցութեան գերագոյն մարմիններուն, Համազգայինի կեդրոնական վարչութեան: Ան մեծ դերակատարութիւն ունեցաւ լիբանանահայ գաղութի կազմաւորման եւ զարգացման մէջ: Եղաւ Կիլիկիոյ կաթողիկոսութեան ջերմ պաշտպաններէն եւ դաշնակցութեան ճամբով իր ամբողջ կեանքը ի սպաս դրաւ հայութեան, անշեղօրէն հետեւելով կուսակցութեան հարազատ ծրագիրին եւ քաղաքական վարքագիծին: Գործեց դաշնակցականի անկաշառ հաւատքով եւ հայութեան գերագոյն շահերուն համար:
Կը մահանայ 1984-ին, Պէյրութ, եւ կը թաղուի Պուրճ Համուտի ազգային գերեզմանատունը:
1998-ին, Մովսէս Տէր Գալուստեանի աճիւնները կը տեղափոխուին Այնճար եւ իրենց յաւիտենական հանգիստը կը գտնեն Մուսա Լերան հերոսներուն նուիրուած յուշարձան-համալիրի կողքին, Արթօ Չաքմաքճեանի կերտած կիսանդրիի պատուանդանին տակ:
Պետրոս Տմլաքեան ( - 1921)
Փոքր տարիքէն հայրը կորսնցուցած ըլլալով, երեք քոյրերու ամենափոքրը, մնացած էր մօրը խնամքին տակ եւ հետագային դարձած է անոր յոյսն ու ապաւէնը:
Անիկա մտնելով Խըտըր Պէկ գիւղիԼատինաց վարժարանը, շուտով ուշադրութիւնը գրաւեց աւստրիացի «Փաթրիկ»ին, իր ուշիմութեամբ եւ խիզախ բնաւորութեամբ:
Տմլաքեան որքան մեծնար, նոյն համեմատութեամբ անոր մէջ կ՛աճէր ազատ լեռնականի ըմբոստ ոգին եւ ընտանիքի պատասխանատուութեան զգացումը: Պարագաներու բերումով սակայն անիկա, ուսումը կիսատ թողած՝ կը մեկնի Ամերիկա, ապահով ապագայ մը կերտելու հեռանկարով: Հոն կը մտնէ Հնչակեան կուսակցութեան շարքերը , ինչ որ իր մէջ պիտի հրահրէ ի ծնէ ըմբոստ լեռնականի գիծը:
1912-ին էր որ կը վերադառնար Մուսա Լեռ: Երիտասարդները կը մղէ զինուելու եւ որեւէ անակնկալի պատրաստ ըլլալու:
Տմլաքեան սխալած չէր իր կանխատեսութեան մէջ: 1914-ին պիտի բռնկէր առաջին աշխարհամարտը եւ տարին չշրջած, թրքական արիւնկզակ իշխանութիւնները պիտի ձեռնարկէին իրենց հայաջինջ քաղաքականութեան:
Տմլաքեան առաջին իսկ օրէն եղաւ դրօշակակիրներէն մէկը ժողովուրդը ինքնապաշտպանութեան սուրբ գործին առաջնորդող: «Օ՜ն, Դէպի Լեռ» կարգախօսը հնչեցնողներուն առաջիններէն մէկը եղաւ ան:
Տմլաքեան, Մուսա Լերան հերոսամարտի չէթէեական երեք խումբերէն մէկուն խմբապետն էր:
Եսայի Եաղուպեան ( -1957)
Ծնած է Սուէտիոյ Եօղուն Օլուք գիւղը: Դեռ պատանի մասնակցած է հայդուկային կեանքի: Թրքական կառավարութեան կողմէ հալածուելով, 1902-ին մեկնած է Ամերիկայի Միացեալ նահանգներ:
Թրքական սահմանադրութենէն ետք, կարճ ժամանակով մը վերադարձած է ծննդավայր, ապա կրկին մեկնած է Ամերիկա՝ իր եղբօր քով: Ամերիկեան քաղքենի միջավայրը նեղ կու գար իրեն սակայն, եւ զայն նորէն կը գտնենք իր ծննդավայրը:
Սերոբ Շերպեթճեան (1889-1981)
Սուէտիոյ լեռնալանջերուն կազմուած դաշնակցական առաջին խումբին առաջին անդամագրեալներէն էր Սերոբ Շերպեթճեանը:
Ապա, իր ժողովուրդին հետ Եգիպտոսի աւազներուն վրայ, չորս տարուան գաղթականի կեանք մը վարեց, եւ 1919-ին վերադարձաւ Մուսա Լեռ:
ՍուէտիոյՄիւտիրնէր ան, երբ 1939-ին, ժողովուրդը վերստին առաւ գաղթականի ցուպը եւ եկաւ հաստատուելու Այնճարի մէջ:
Այստեղ ան դարձաւ Այնճարի առաջին Քաղաքապետը:
Հանրային ծառայութեան իր կորովը չնահանջեց երբեք: Տարիքի բերումով քաղաքապետի պաշտօնէն դադրելէ ետք, նոյն խանդով աշխատեցաւ ազգային հաստատութիւններուն մէջ: Երկար տարիներ ձեռնհասութեամբ վարեց «Ս.Պօղոս» եկեղեցւոյ թաղականութեան եւ ազգային «Յառաջ» վարժարանի հոգաբարձութեան ատենապետի պաշտօնները եւ իր օրով թէ՛ եկեղեցին եւ թէ՛ դպրոցը ապրեցան բարգաւաճ օրեր:
Իր կեանքի վերջին տարիներուն՝ իր պարտականութիւնը կատարած մարդու գոհունակութեամբ, առանձնացաւ եւ խաղաղ կեանք մը ապրեցաւ: Բծախնդիր պրպտումով գրեց Մուսա Լերան ժողովուրդին պատմութիւնն ու իր երկար կեանքին յուշերը, (Հրատարակուած 2010-ին, «Պատմութիւն Սուէտահայերու» խորագրով) ինչպէս նաեւ կատարեց պրպտումներ Մուսա Լերան բարբառի արմատներուն մասին, որոնք տակաւին չեն հրատարակուած:
Սերոբ Շերպեթճեանի կեանքը եղաւ հանրային եւ կուսակցական բոլորանուէր ծառայութեան կեանք մը: Մահացաւ 1981-ին Այնճարի մէջ:
Անդրանիկ Ուրֆալեան (1923-2006)
Ծնած է Մուսա Լերան Քէպուսիէ գիւղը 1923-ին:
Հայրը ուսուցիչ էրՔէպուսիէի մէջ՝ Մարաշէն տեղափոխուած ըլլալով Հալէպ եւ ապա Մուսա Լեռ: Նախնական կրթութիւնը ստացած է Քէպուսիէի մէջ, իսկ 1937-1942 յաճախած է Երուսաղէմի «Սրբոց Յակոբեանց» ժառանգաւորաց վարժարանը՝ զոր աւարտած է փայլուն կերպով:Վերադարձած է Այնճար, ուր դասաւանդած է ազգ. «Յառաջ» վարժարանին մէջ հինգ տարիներ:
1948-ին կը ստանձնէ Թրիփոլիի ազգային վարժարանի տնօրէնի պաշտօնը մինչեւ 1954 թուականը:
1954-ին կը տեղափոխուի Պէյրութ դառնալով ազգային «Լուսինեան» (Հետագային «Աքսոր Գասարճեան») վարժարանի տնօրէն շուրջ երեսուն տարիներ: 1988-ին կը տեղափոխուի Լոս Անճէլըս՝ ուր կը մահանայ 2006 թուականին:
Աշխատակցած է «Ազդակ»ին, «Յառաջ»ին, «Ասպարէզ»ին, «Ազատ Օր»ին, «Յուսաբեր»ին, «Նոր Կեանք»ին եւ այլ սփիւռքահայ թերթերու եւ պարբերականներու:
Վարած է ազգային-կուսակցական պատասխանատու պաշտօններ եւ իր ներդրումը բերած է յատկապէս Լիբանանահայ գաղութի պահպանութեան ու զարգացման:
Հրատարակած է «Կեանքի Էջեր», «Մուսալեռը եւ Մուսալեռցին», «Կեանքի մը Հետքերով» հատորները:
Զօրավար Փանոս Մանճեան
Ծնած է 1952-ին Պէյրութ: Նախնական եւ միջնակարգ կրթութիւնը ստացած է Այնճարի «Յառաջ-Գալուստ Կիւլպէնկեան» գոլէճին մէջ: Երկրորդական ուսումը ստացած է Պէյրութի Հայ Աւետարանական Գոլէճին մէջ: Ամուսնացած է Ցօղիկ Քէնտիրճեանին հետ եւ բախտաւորուած է 3 զաւակներով:
